Dokonaj identyfikacji układu
Rozróżnia się dwa główne systemy ze względu na sposób dławienia przepływu i położenie urządzenia filtrującego:
– OT (Orifice Tube) z dyszą dławiącą posiadający zasobnik położony pomiędzy parownikiem i stroną niskociśnieniową sprężarki
– TXV (Thermal Expansion Valve) z zaworem rozprężnym posiadający filtr/osuszacz umieszczony po stronie wysokociśnieniowej pomiędzy skraplaczem i zaworem rozprężnym
W obu układach stosowane są różne rodzaje skraplaczy:
– Tube&Fin – jeden długi przewód z użebrowaniem nie sprawia problemów z oczyszczeniem,

– Serpentine – ma wiele rurek biegnących od dolotu do wylotu jak w Tube&Fin – ten rodzaj wymienników ciepła tez nie sprawia kłopotu
– Parallel Flow (PFC) – posadają wielorurkową strukturę jak Serpentine ale końce rurek dobiegają do komór pośrednich, z których prowadzą dalsze rurki połączone z kolejnymi komorami. Komory są w efekcie łączone przez szereg równoległych kanałów. Ten typ spotykamy obecnie bardzo często w samochodach a obecność komór stwarza niebezpieczeństwo pozostawiania znacznych ilości rozpuszczalnika.

Wykonaj analizę uszkodzenia
Sprawdź jaki jest stan techniczny sprężarki. Jaki jest stan oleju, czy występują zanieczyszczenia i jaki jest rodzaj zanieczyszczeń. Ta wiedza pozwoli na podjęcie decyzji czy wymagane jest płukanie i potwierdzenie jaki jest cel ewentualnego płukania i jakie elementy wypłukać.

Sprawdź jakie są ścieżki przepływu
Jest niezwykle ważne aby wiedzieć jak czynnik chłodniczy i olej przepływają przez układ. Wloty i wyloty komponentów musza być zidentyfikowane a sposób przepływu przez nie zrozumiały. Zanieczyszczenie może niekiedy dostać się do komponentu w nietypowy sposób.

Usuń przeszkody przepływu
Nie można płukać przez złącza serwisowe stosowane do napełniania klimatyzacji. Nie można płukać przez sprężarkę, filtry, lub dysze dławiące. Płukanie jest efektywne jedynie wówczas gdy możesz zastosować duży przepływ rozpuszczalnika z dużą prędkością. Można płukać przez przewody.

Jak do wymienników ciepła dostają się zanieczyszczenia
Parownik w układach z dyszą dławiącą będzie narażony na dużą ilość zużytego oleju. Pewna ilość zanieczyszczeń wchodzi przez istniejący, brakujący lub uszkodzony ekran zasobnika.
Parownik w układach z zaworem rozprężnym będzie narażony na dużą ilość zużytego oleju. Dopływ zanieczyszczeń mechanicznych jest ograniczany przez filtr po stronie wysokociśnieniowej. Jednakże w wypadku katastroficznego wewnętrznego uszkodzenia sprężarki gwałtowne ciśnienie wyrównawcze może porwać stroną niskociśnieniową duże cząstki zużycia ze sprężarki w kierunku do parownika. To nie jest teoria a praktyka poznana w wielu rzeczywistych awariach
Skraplacz otrzymuje zanieczyszczenia z uszkodzonej sprężarki bezpośrednio do swojego dolotu. I tu zazwyczaj są zatrzaskiwane pędzone wysokim ciśnieniem cząstki zużyciowe.

Komory i ich konsekwencje
Proces płukania napełnia komory, powszechnie występujące w budowie parowników i skraplaczy. Przepływ równoległy w tych wymiennikach ciepła narzuca taką konstrukcję co w konsekwencji powoduje częste kłopoty z całkowitym usunięciem rozpuszczalnika z obsługiwanego komponentu. Takie utrudnienia również mogą wystąpić w tłumikach.

Skraplacz do przepłukania powinien w zasadzie zostać zdemontowany z samochodu. Taka praktyka ma uzasadnienie aby uniknąć wątpliwości czy nie zostawiliśmy jakąś ilość rozpuszczalnika. Kierunek płukania skraplacza jest od dolnego wylotu czyli wyjmując ten komponent i obracając odwrotnie niż jest mocowany ułatwiamy oderwanie i wyjście zanieczyszczeń.

Płukanie ma istotne znaczenie ekonomiczne. Producenci samochodów rozpoczęli stosowanie wielomodułowych wymienników ciepła zawierających chłodnicę silnika, chłodnicę oleju, skraplacz klimatyzacji, chłodzenie elektroniki i inne w jednym bardzo drogim komponencie.
Niekiedy można mieć wątpliwości związane z czernieniem lub szarzeniem wewnętrznej powierzchni stopów aluminium nieustępującym po wypłukaniu. Okazuje się, że mocno zwęglony w wyniku zatrać mechanicznych olej reaguje z wewnętrznymi ściankami aluminiowymi dając efekt wyglądający jak anodowane aluminium. Tak zmodyfikowana powierzchnia nie wpływa na upośledzenie wymiany ciepła i nie ma żadnego negatywnego wpływu na funkcjonowanie klimatyzacji.

Proszę zwrócić uwagę na uszczelnienia, niektóre z nich mogą się zniszczyć przy montażu i demontażu a w szczególności silikonowe – należy je wymienić

Kierunek płukania
Kierunek płukania powinien być przeciwny do kierunku przepływu czynnika i odwrotny do sposobu dostawania się zanieczyszczeń. Dla skraplaczy obowiązuje kierunek od dołu ku górze. Jeżeli obudowa osuszacza jest wewnątrz skraplacza, wtedy osuszacz i filtr muszą zostać wyjęte a obudowa zamknięta przed płukaniem skraplacza. Niektóre ze skraplaczy są nieobsługiwane i wtedy albo zastosuje się dopasowany i dostępny na rynku filtr albo konieczna jest wymiana całego skraplacza.

Parowniki w systemach z dyszą dławiącą (OT) wymagają zwykle tylko odwrotnego płukania przez większy lub wyższy króciec. Jeżeli płuczemy parownik w zaworem rozprężnym (TXV), zawór ten musi być zdemontowany a ten komponent płukany przez mniejszą rurkę w tym samym kierunku jak płynie normalnie czynnik. Dla samochodów w tylnym parownikiem procedura jest identyczna, jednakże gdyby możliwość demontażu była mocno utrudniona wtedy stosujemy metodę płukania czynnikiem chłodniczym przez zawór rozprężny i przewody doprowadzające.

Środki do czyszczenia

Wybrany do płukania rozpuszczalnik musi być w 100% lotny po to aby kompletnie wyparować i zostać usuniętym. Rozpuszczalniki na bazie ropy naftowej zazwyczaj pozostawiają po odparowaniu niewielką ilość osadu i nawet oleju. Proszę zwrócić największą uwagę na dobór środka do płukania. Proszę dokładnie czytać etykiety na opakowaniach i podchodzić bardzo nieufnie do nieznanych środków.

Metody płukania
Polecane są dwie efektywne metody płukania:
– pulsacyjne rozpuszczalnikiem organicznym
– czynnikiem chłodniczym

Pulsacyjne płukanie rozpuszczalnikiem jest metodą sprawdzoną z efektywnymi uderzeniami w całej objętości czyszczonego komponentu. Płukanie jest szybkie i skutecznie. Korzystne jest posiadanie specjalnych adapterów aby podłączyć różne wyprowadzenia dzisiejszych komponentów klimatyzacji. Profesjonalne urządzenia tej grupy udostępniają poza fazą płukania funkcję usuwania rozpuszczalnika. Na przewodzie powrotnym posiadają montowane filtry mechaniczne z wziernikiem – co pozwala na kontrolę wzrokową procesu płukania oraz przeprowadzenie końcowej fazy sprawdzenia i potwierdzenia jakości przepłukania.

Płukanie czynnikiem chłodniczym było powszechnie akceptowalne w przeszłości przy pomocy takich produktów jak R-11. R-113 i R141b. Obecnie te substancje są niedostępne a ich obrót zakazany lub utrudniony prawem.

Płukanie czynnikiem było obowiązkowym i zalecanym przez producentów samochodów, gdyż był to sposób nie pozostawiający resztek rozpuszczalnika, niepalny i uniwersalny. Stosowanie czynników obecnie dopuszczonych do obrotu z grupy HFC pozwala na przeprowadzenia płukania, jednakże w żadnym przypadku za pomocą R134a. Czynniki HFC rozpuszczają zarówno oleje PAG i POE, są niepalne, mogą byś odzyskiwane i pracować w obiegu zamkniętym, całkowicie odparowują. Temperatura wrzenia czynnika R134a wynosi -15oF (czyli -26oC). R134a gwałtownie paruje a w postać gazowa nie pozwala na płukanie. Za dobry do celów płukania uważa się czynnik R254fa z punktem wrzenia równym + 60oF (czyli +15,5oC. Płukanie czynnikiem jest zalecane dla instalacji trudnodostępnych, parowników umieszczonych z tyłu, gdzie rozłączenie zaworu rozprężnego jest szczególnie trudne – wtedy można płukać przez przewody i zawór rozprężny.

Niektórzy producenci stacji obsługowych do klimatyzacji dodają funkcję płukania czynnikiem. Należy mieć świadomość, że płukanie przez złącza serwisowe jest nierealne. Płukanie za pośrednictwem złączy do napełniania powoduje przepychanie zanieczyszczeń z jednego do drugiego komponentu. Płukanie takie umożliwia usunięcie pewnej ilości starego oleju z instalacji ale nie zanieczyszczeń i mechanicznych produktów zużycia.

Usunięcie środka czyszczącego
Ważnym punktem jest kompletne usunięcie rozpuszczalnika. Celem jest aby komponent był czysty i suchy. Pozostałości procesu płukania rozcieńczą olej sprężarkowy i spowodują szybkie uszkodzenie sprężarki. Zalecanym sposobem usunięcia rozpuszczalnika jest przedmuchanie instalacji azotem. Niekiedy potrzebne jest 20 do 30 minut aby całkowicie odparować typowy rozpuszczalnik dostępny w handlu. Ilość zużytego azotu może być ekonomicznie nieuzasadniona stąd można stosować powietrze sprężone przygotowane tak jak dla potrzeb lakierowania, Powietrze mysi być suche i odolejone. Nie stosuje się metody podciśnieniowej do usuwania rozpuszczalnika

W urządzeniach stosujących czynnik chłodniczy całkowite usunięcie czynnika uzyskuje się przez wykonanie lekkiej próżni

Kontrola

Dla celów warsztatowych „stara szkoła” mówi aby zrobić co następuje. Proszę użyć pistolet do przedmuchiwania, do którego podłączymy przewód ze sprężonym azotem lub suchym czystym powietrzem. Skieruj przerywany strumień gazu do oczyszczonego elementu. Na wylocie zastosuj tkaninę filtracyjną jasnego koloru, najlepiej białą. Jeżeli na filtrze zaobserwujemy ślady rozpuszczalnika, zanieczyszczenia stałe, ślady oleju to mamy negatywną ocenę wykonanego procesu. Nieskazitelnie biała szmatka lub filtr wskazują, że proces wykonaliśmy rzetelnie. Kierunek przedmuchania powinien być zgodny z kierunkiem płukania komponentu.

Filtry
Świetnym rozwiązaniem zabezpieczającym są filtry przepływowe i zasobniki stosowane na stronie ssawnej. Po płukaniu należy zainstalować nowe filtry i proszę pamiętać, że nie są one alternatywą do płukania. Bez oczyszczenia układu filtr szybko zaklei się zanieczyszczeniami.

Autor: dr inż. Marek Jankowski

Werther International Polska Sp z o.o.

Pierwsza część artykułu