Płyn hamulcowy jako czynnik przenoszący ciśnienie hydrauliczne w układzie hamulcowym, odpowiada za możliwość spowolnienia i zatrzymania pojazdu. Musi charakteryzować się określonymi właściwościami takimi jak niska ściśliwość, stała temperatura wrzenia czy odporność na utlenianie. Kierowcy i mechanicy powinni pamiętać o dobraniu odpowiedniej klasy DOT (ang. Department of Transportation), która determinuje właściwości płynu hamulcowego.

Płyny hamulcowe – klasyfikacja DOT

Klasyfikacja płynów DOT opisana jest w normie FMVSS Nr 116 i aktualnie obejmuje 4 typy płynów. Co ważne, specyfikacje nie wymagają od producentów konkretnego składu chemicznego, a jedynie określają właściwości, jakie dany płyn ma posiadać. Najważniejsze z nich to minimalna temperatura wrzenia płynu „suchego” i „zawodnionego”. Odnoszą się one do nowych produktów (0% wody) i produktów, które zawierają objętościowo 3,7% wody. W klasach DOT dla płynów hamulcowych wyróżniamy:

• DOT 3 – produkty najczęściej wytwarzane na bazie eteru glikolu; minimalna temperatura wrzenia płynu „suchego” to 205°C i 140°C dla płynu „mokrego”.
• DOT 4 – płyny produkowane również na bazie eteru glikolu, ale z dodatkami estrów boranowych, które mają zadanie podwyższyć temperaturę wrzenia; dzięki temu ich właściwości są lepsze niż płynów typu DOT 3 i bardziej stabilne w trakcie eksploatacji; minimalna temperatura wrzenia płynu „suchego” to 230°C i 155°C dla płynu „mokrego”; jest to obecnie najczęściej stosowany i zalecany typ płynów hamulcowych w pojazdach „cywilnych”.
• DOT 5 – produkty tego typu zostały opracowane do zastosowań militarnych, to znaczy do pojazdów nieużywanych przez lata i niepoddawanych konserwacji, które w razie potrzeby muszą wykazywać natychmiastową sprawność. Są to płyny, które nie absorbują wody, dzięki czemu ich właściwości (m.in. temperatura wrzenia) nie zmieniają się przez długi czas. Ponadto oparte są na bazie silikonów.

– Obecnie producenci samochodów „cywilnych” nie stosują płynów silikonowych do pierwszego napełniania układów swoich pojazdów z dwóch powodów: niskiej rozpuszczalności powietrza powodującej odczucie gąbczastego pedału hamulca oraz braku rozpuszczalności wody, która powoduje, że wilgoć przenikająca do układu może skutkować korozją, zamarzaniem w niskich temperaturach lub wrzeniem przy wysokich temperaturach. Minimalna temperatura wrzenia płynu „suchego” to 260°C i 180°C dla płynu „mokrego”. Należy pamiętać, że płyny typu DOT 5 nie są mieszalne z innymi typami płynów hamulcowych” – mówi Andrzej Husiatyński z Total Polska.

• DOT 5.1 – kiedyś uważano, że klasę jakości na poziomie DOT 5 można uzyskać tylko w przypadku płynów na bazie silikonu. Jednak współcześnie opracowuje się mieszanki na bazie eteru glikolu z odpowiednimi dodatkami, spełniające wymagania specyfikacji DOT 5. Dlatego właśnie dla odróżnienia obu spełniających wymagania specyfikacji DOT 5 składów chemicznych, wyróżniono płyny hamulcowe o specyfikacji DOT 5.1. Ze względu na podobną formulację są one mieszalne z płynami typu DOT 3 i DOT 4. Minimalna temperatura wrzenia płynu „suchego” to 260°C i 180°C dla płynu „mokrego”.

Ze względu na charakter i miejsce swojej pracy, płyny hamulcowe muszą posiadać różnorodne właściwości. Są to między innymi:

• Niska ściśliwość – aby układ hamulcowy działał przez cały czas z pełną skutecznością, płyny muszą charakteryzować się niskim poziomem ściśliwości w różnych temperaturach i przy różnym ciśnieniu.
• Stała temperatura wrzenia – ze względu na miejscowe wysokie obciążenia termiczne, płyny hamulcowe muszą się charakteryzować wysoką i stabilną temperaturą wrzenia; płyny hamulcowe są silnie higroskopijne, dlatego bardzo ważna jest temperatura wrzenia zarówno płynu świeżego jak i „zawodnionego”.
• Niska temperatura krzepnięcia – płyn hamulcowy musi cechować się stałym poziomem lepkości w szerokim zakresie temperatur, w tym w skrajnie niskich temperaturach; dzięki temu może zapewnić bezproblemowe działanie układu hamulcowego, wyposażonego w układ zapobiegający blokowaniu kół podczas hamowania (ABS).
• Smarowanie części ruchomych – dodatki mają zapewnić niski poziom tarcia oraz zużycia ruchomych elementów (na przykład tłok w pompie hamulcowej).
• Kompatybilność ze stosowanymi materiałami – każdy produkt wprowadzany do sprzedaży musi przejść badania zgodności z materiałami uszczelnień stosowanymi w układach hamulcowych. Elastomery wykorzystywane przez producentów pojazdów nie mogą ani pęcznieć, ani twardnieć pod wpływem działania płynu hamulcowego.
• Ochrona antykorozyjna – dodatki przeciwkorozyjne zabezpieczają metalowe elementy układów hamulcowych np. zaciski czy pompy hamulcowe.
• Odporność na utlenianie – ze względu na warunki pracy lokalnie temperatura płynu hamulcowego może być bardzo wysoka. Ważne jest, aby produkty były odporne na wysokie temperatury i nie traciły zbyt szybko swoich właściwości.

– Informację na temat tego, jaki płyn hamulcowy powinien być zastosowany do danego pojazdu znajdziemy w jego instrukcji obsługi. W razie potrzeby możemy również posłużyć się wskazówkami producenta płynu. W przypadku Total możemy w szybki sposób zweryfikować tę informację na stronie producenta, w katalogu produktów. Każdy z nich posiada kartę techniczną produktu dostępną online, która określa właściwości płynu oraz możliwe zastosowania. – podsumowuje Andrzej Husiatyński.