Jedną z naczelnych zasad postępowania karnego jest reguła, zgodnie z którą wyłącznie na organach prowadzących postępowanie (np. Policji) leży obowiązek zebrania dowodów, które mają doprowadzić do wyjaśnienia okoliczności popełnienia przestępstwa oraz wykrycia jego sprawcy. Konsekwencją jej stosowania jest szereg uprawnień przysługujących uczestnikom postępowania, wśród których znajduje się prawo świadka do odmowy udzielenia odpowiedzi na pewne pytania zadawane w trakcie przesłuchania.

Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania karnego każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania. Podkreślić należy przy tym, że świadek, w przeciwieństwie do podejrzanego lub oskarżonego, jest zobowiązany do mówienia prawdy. Świadek, który zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, popełnia przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3.

Jednak w pewnych przypadkach świadek ma prawo odmówić odpowiedzi na zadane w trakcie przesłuchania pytanie. Zgodnie bowiem z art. 183 § 1 k.p.k. świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

Odmowa udzielenia odpowiedzi na pytanie z powołaniem się na powyższy przepis nie wiąże się z żadną sankcją lub niedogodnością procesową. Jednocześnie należy podkreślić, że organ procesowy nie jest uprawniony do kontroli występowania przesłanek, na które powołuje się świadek, gdyż decyzja o uchyleniu się od odpowiedzi na pytanie należy tylko do świadka.

Omawiany przepis ma za zadanie, aby nie stawiać świadka w sytuacji przymusowej, w której byłby zmuszony kłamać lub, zeznając prawdę, dokonać samodenuncjacji bądź obciążyć osobę dla siebie najbliższą. Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą, w sytuacji przewidzianej w przepisie art. 183 § 1 k.p.k., świadek nie ma obowiązku wyjaśnienia, dlaczego odmawia odpowiedzi. Myślą przewodnią art. 183 § 1 jest bowiem to, że nie należy nikogo stawiać w położeniu przymusowym, w którym musi albo kłamać, albo – zeznając nieprawdę – obciążać siebie lub osobę najbliższą.

Nie można żądać od oskarżonego dostarczenia materiałów dowodowych na swoją niekorzyść. Podobna jest sytuacja świadka, który przez udzielenie odpowiedzi zgodnej z prawdą w danej sprawie może skierować przeciwko sobie ściganie karne.

Adam Krupa – radca prawny z firmy Legal & Strategic Support Team.

Kontakt mailowy: info@lsst.pl