Hamulec ręczny (inaczej postojowy, awaryjny) to element układu hamulcowego, mający na celu zabezpieczenie samochodu podczas parkowania. Hamulec ręczny przydaje się też w innych sytuacjach – w przypadku awarii standardowego układu hamulcowego. Jak jest zbudowany i jak działa hamulec ręczny? Co to jest linka hamulca ręcznego? Po co potrzebna jest regulacja hamulca ręcznego?

Jaką rolę pełni hamulec ręczny, hamulec postojowy albo hamulec awaryjny?

• Zabezpiecza samochód przed stoczeniem się, podczas postoju albo podczas długiego parkowania.
• Pozwala ruszyć pod górę, bez obaw o to, że samochód zsunie się i uderzy w auto, znajdujące się z tyłu.
• W razie awarii standardowego układu hamulcowego (utrata płynu hamulcowego – miękki pedał hamulca) pozwala na zatrzymanie pojazdu.

O czym warto pamiętać podczas hamowania z użyciem hamulca ręcznego awaryjnego? Zaciągnięcie hamulca nie powoduje zapalenia tylnych świateł stop. Dlatego podczas hamowania awaryjnego należy nacisnąć pedał hamulca.

Hamulec ręczny – budowa i działanie

Hamulec ręczny (hamulec awaryjny) składa się z trzech zasadniczych elementów. To:

• Dźwignia hamulca ręcznego, zamontowana w kabinie auta;
• Mechanizm hamulca ręcznego, zamontowany w zaciskach tylnych kół. Jego budowa i działanie zależne jest od rodzaju zastosowanych hamulców (tarczowe, bębnowe) albo dodatkowych elementów hamulcowych, przez producenta auta.
• Elementu pośredniczącego pomiędzy dźwignią a mechanizmem, jakim jest linka hamulca ręcznego.

W kabinie samochodu znajduje się dźwignia hamulca ręcznego, umieszczone w tunelu środkowym, za dźwignią zmiany biegów. W dolnej części dźwigni (pod osłoną) znajduje się mechanizm sterujący (jest tam także śruba regulacyjna). W górnej części dźwigni znajduje się przycisk.

Jak działa dźwignia hamulca ręcznego? Zaciągnięcie dźwigni hamulca ręcznego powoduje uruchomienie hamulca. Aby zwolnić hamulec ręczny, należy wcisnąć przycisk w górnej części dźwigni i opuścić go.

Linka hamulca ręcznego to element wykonany zgodnie z zasadą cięgna Bowdena. To stalowa, sztywna linka w otoczce z tworzywa sztucznego, redukującego tarcie podczas przesuwania się linki. Z zewnątrz cięgno Bowdena okryte jest pancerzem (osłoną) z elastycznego tworzywa sztucznego. Aby cięgno mogło powrócić do swojej pozycji wyjściowej, stosuje się sprężynki. Podobnie jak linka hamulca ręcznego, zbudowana jest np. linka gazu.

Stosuje się dwie linki, prowadzące do obydwu tylnych zacisków.

Mechanizm hamulca ręcznego, montowany na tylnych kołach to element wykonawczy. Stosuje się różne rozwiązania techniczne.

Przykładowe:

• W samochodach z tarczowym układem hamulcowym do zacisków tylnych kół doprowadzone są linki hamulcowe. Po zaciągnięciu dźwigni, linka porusza się i powoduje wypchnięcie tłoczka w zacisku. Dzięki temu klocki hamulcowe dociskają do tarcz, jak w przypadku działania standardowego układu hamulcowego, gdzie nacisk na tłoczek jest generowany przez ciśnienie płynu hamulcowego.
• W samochodach z bębnami na tylnej osi zaciągnięcie dźwigni powoduje dociśnięcie szczęk hamulcowych do bębnów.
• Zastosowanie tarczo – bębnów na tylnej osi. Standardowy układ hamulcowy hamuje, wykorzystując tarcze. Hamulec ręczny (hamulec awaryjny) hamuje, wykorzystując szczęki hamulcowe w bębnie.
• Stosowane są też inne rozwiązania.

Hamulec ręczny – objawy awarii

Jakie są typowe objawy awarii hamulca ręcznego (hamulca awaryjnego)?

• Konieczność bardzo silnego zaciągania dźwigni hamulca, aby auto pozostało w miejscu. W aucie ze sprawnym hamulcem ręcznym samochód powinien się zatrzymać albo zablokować już przy zaciągnięciu hamulca na trzeciej zapadce.
• Brak działania ze strony hamulca – pomimo zaciągania z pełną siłą, samochód się stacza albo nie hamuje.
• Zablokowanie hamulca ręcznego. Nie można zwolnić dźwigni hamulca. Elementy układu hamulcowego na tylnych zaciskach są zablokowane. Autem nie można ruszyć, albo samochód musi pokonać opór tylnych hamulców, aby ruszyć z miejsca.
  To doprowadzi w krótkim czasie do przegrzania i trwałego uszkodzenia elementów układu hamulcowego.

Hamulec ręczny – dlaczego się psuje?

Jest kilka powodów, dla których hamulec ręczny przestaje działać właściwie albo w ogóle przestaje działać. To między innymi agresywna jazda sportowa z korzystaniem z hamulca ręcznego, nieużywanie hamulca ręcznego, korozja, atakująca metalowy element linki hamulcowej, korozja powodująca blokowanie się elementów hamulcowych w zaciskach albo bębnach, zablokowanie linek na skutek korozji albo na skutek ich zamarznięcia, a także zerwanie linek.

Teoretycznie, linka hamulca ręcznego powinna być osłonięta przez pancerz z tworzywa na całej długości. Tak jednak nie jest, bo w niektórych autach linka jest chroniona tylko na określonych odcinkach. Może też dojść do mechanicznego uszkodzenia osłony (pancerza).

Naprawa hamulca ręcznego

Stan i poprawność działania hamulca ręcznego jest sprawdzana podczas corocznego przeglądu w Stacji Kontroli Pojazdów. Auto z niesprawnym hamulcem ręcznym nie przejdzie przeglądu.

Poza tym jazda z uszkodzonym hamulcem ręcznym jest skrajnie niebezpieczna. Jak zostawić auto bez obaw o to, że się stoczy?

Jak przebiega naprawa hamulca ręcznego? Wszystko zależy od rodzaju uszkodzenia. Niezbędne jest przeprowadzenie diagnostyki, aby znaleźć przyczynę problemu.

• Jeśli hamulec nie trzyma i trzeba go zaciągać bardzo wysoko, rozwiązaniem problemu może być regulacja hamulca ręcznego. Polega ona na odpowiednim ustawieniu śruby regulacyjnej w bębnie lub tarczo – bębnie, odpowiadającej za odpowiednie ustawienie stopnia rozparcia szczęk hamulcowych. Druga śruba regulacyjna znajduje się pod maskownicą, przy dźwigni hamulca ręcznego. Jeśli elementy mechaniczne hamulca SA sprawne, regulacja hamulca ręcznego powinna rozwiązać problem.
  Nakrętki regulacyjne znajdują się także na końcach linek hamulca ręcznego.

Niestety, powody awarii mogą być inne.

• Zapieczona lub uszkodzona śruba regulacyjna w bębnie albo tarczo – bębnie.
• Uszkodzone (mocno zużyte) szczęki w bębnach lub tarczo – bębnach.
• Skorodowana linka hamulca ręcznego. Często na skutek uszkodzenia zewnętrznego pancerza, na skutek czego do metalowej linki dostaje się wilgoć i ta zaczyna korodować. Teoretycznie, można ją czyścić za pomocą sprayu odrdzewiającego, jednak lepiej wymienić ją na nową.
• Zamarznięta i zablokowana linka hamulca ręcznego (do wnętrza pancerza dostała się woda).
• Czasami niezbędna jest kompleksowa regeneracja tylnych zacisków hamulcowych, obejmująca dokładne oczyszczenie, usunięcie rdzy, wymianę elementów gumowych (uszczelnień) i linek hamulca ręcznego.
• Uszkodzone sprężyny powrotne, które (zgodnie z zasadą cięgna Bowdena) powinny spowodować powrót linki do właściwej pozycji, po zwolnieniu dźwigni hamulca ręcznego.

Naprawa hamulca ręcznego powinna zostać przeprowadzona w warsztacie samochodowym, ze względu na znaczenie tego elementu dla bezpieczeństwa jazdy.