Temat organizacji szkoleń praktycznych dla młodzieży w Polsce jest obszerny i zawiera wiele szczegółowych zagadnień. Po raz kolejny, przy współpracy z Łódzkim Kuratorium Oświaty, postaramy się przybliżyć najważniejsze wytyczne, które mogą okazać się pomocne warsztatom, chcącym przyjąć praktykanta na przyuczenie zawodu.

Nie od dziś wiadomo, że branża mechaniczna i motoryzacyjna od wielu lat zmagają się z problemem braku wykwalifikowanych pracowników. Najlepszym sposobem na zdobycie wiedzy jest oczywiście praktyka i wiedza zdobywana od doświadczonych i kompetentnych nauczycieli, w rzeczywistych warunkach pracy u pracodawców lub w indywidualnych gospodarstwach rolnych. Z kształcenia uczniów w rzeczywistych warunkach pracy wynika obopólna korzyść, ponieważ właściciele warsztatów mogą zatrudnić u siebie osoby, które z czasem stanowić będą nową kadrę, a młodzież ma możliwość zdobycia nieocenionego doświadczenia.

W polskim systemie edukacji zawodowej istnieje podział praktycznej nauki zawodu. Pierwszy jej rodzaj to zajęcia praktyczne – dotyczą one szkół branżowych I stopnia, techników, szkół policealnych i branżowych szkół II stopnia. Zajęcia praktyczne mogą odbywać się tylko w szkole lub częściowo w szkole i częściowo u pracodawcy lub w całości u pracodawcy.

Drugi rodzaj to praktyki zawodowe, którym poświęciliśmy artykuł dostępny pod poniższym linkiem. Organizowane są one dla uczniów techników, szkół policealnych i branżowych szkół II stopnia. Są one przeprowadzane u pracodawcy lub w indywidualnym gospodarstwie rolnym

Aby dodatkowo wyjaśnić wątpliwości, jak w najprostszy sposób rozróżnić obydwie formy praktycznej nauki zawodu należy zapoznać się z definicją pojęć podaną odpowiednio w §4 ust. 2 i 3 rozporządzenia MEN z dnia 22 lutego 2019 r w sprawie praktycznej nauki zawodu:

• Praktyki zawodowe organizuje się dla uczniów w celu zastosowania i pogłębienia zdobytej wiedzy i umiejętności zawodowych w rzeczywistych warunkach pracy.
• Zajęcia praktyczne u pracodawców, w tym na zasadach dualnego systemu kształcenia, odbywają się na podstawie:
  1) umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego, zawartej między młodocianym a pracodawcą albo
  2) umowy o praktyczną naukę zawodu, zawartej między dyrektorem szkoły a pracodawcą przyjmującym uczniów na praktyczną naukę zawodu.

Zajęcia praktyczne u pracodawcy – pytania i odpowiedzi

Kto może brać udział w zajęciach praktycznych u pracodawcy?

Zajęcia praktyczne u pracodawcy można zorganizować dla uczniów branżowej szkoły I stopnia, technikum, słuchaczy szkoły policealnej, branżowej szkoły II stopnia, kwalifikacyjnych kursów zawodowych oraz dla młodocianych pracowników.

Ile trwają takie zajęcia, czy przebiegają według konkretnego planu, czy kończą się egzaminem?

Zasady organizacji zajęć praktycznych określa umowa zawarta między dyrektorem szkoły, a podmiotem przyjmującym uczniów/słuchaczy na zajęcia praktyczne zgodnie z zapisami §7 rozporządzenia MEN z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu. Punkt 5 powyższego paragrafu stanowi, iż umowa ta musi mieć zapis dotyczący wymiaru godzin, a w przypadku zajęć praktycznych odbywanych u pracodawców, w tym na zasadach dualnego systemu kształcenia – także liczby dni w tygodniu, w których zajęcia praktyczne odbywają się u pracodawców. Punkt 6 dotyczy zawarcia w umowie terminów rozpoczęcia i zakończenia praktycznej nauki zawodu.

W przypadku młodocianych pracowników szczegółową organizację zajęć praktycznych określa rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania.

Czy wszystkie warsztaty samochodowe mogą przyjmować do siebie uczniów? Jakie warunki muszą zostać spełnione, aby móc przyjąć praktykanta?

Tak, pod warunkiem, że pracodawca lub osoba zatrudniona u pracodawcy posiada kwalifikacje wymagane dla instruktora praktycznej nauki zawodu.

Zgodnie z §10 rozporządzenia MEN z dnia 22 lutego 2019 r w sprawie praktycznej nauki zawodu instruktorami praktycznej nauki zawodu mogą być:

1. pracownicy, dla których praca dydaktyczna i wychowawcza z uczniami lub młodocianymi stanowi podstawowe zajęcie i jest wykonywana w tygodniowym wymiarze godzin przewidzianym dla nauczycieli, albo
2. pracodawcy lub wyznaczeni przez nich pracownicy, dla których praca dydaktyczna i wychowawcza z uczniami lub młodocianymi nie stanowi podstawowego zajęcia lub jest wykonywana w tygodniowym wymiarze godzin niższym niż przewidziany dla nauczycieli, w ramach obowiązującego ich tygodniowego czasu pracy.

Jakie szkolenia/uprawnienia muszą mieć instruktorzy praktycznej nauki zawodu, aby móc prowadzić zajęcia praktyczne?

Zgodnie z §10 ust. 3  ww. rozporządzenia instruktorzy praktycznej nauki zawodu muszą posiadać:

1. ukończony kurs pedagogiczny dla instruktorów praktycznej nauki zawodu, którego program został przygotowany zgodnie z ramowym programem kursu pedagogicznego dla instruktorów praktycznej nauki zawodu, określonym w załączniku do rozporządzenia, i zatwierdzony przez kuratora oświaty lub
2. ukończony kurs pedagogiczny, którego program został zatwierdzony przez kuratora oświaty i obejmował łącznie co najmniej 70 godzin zajęć z psychologii, pedagogiki i metodyki oraz 10 godzin praktyki metodycznej, lub
3. ukończony przed dniem 6 stycznia 1993 r. kurs pedagogiczny uprawniający do pełnienia funkcji instruktora praktycznej nauki zawodu, lub
   lub
4. przygotowanie pedagogiczne wymagane od nauczycieli, lub
5. kwalifikacje wymagane od nauczycieli praktycznej nauki zawodu, określone w przepisach wydanych na podstawie art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela.

W przypadku, o którym mowa w ust. 3 pkt 1–4, instruktorzy praktycznej nauki zawodu, muszą posiadać ponadto:

1. tytuł zawodowy w zawodzie, którego będą nauczać lub w zawodzie pokrewnym do zawodu, którego będą nauczać, i co najmniej trzyletni staż pracy w zawodzie, którego będą nauczać, oraz:
   a) świadectwo ukończenia technikum, branżowej szkoły II stopnia, technikum uzupełniającego lub szkoły równorzędnej lub
   b) świadectwo ukończenia szkoły policealnej lub dyplom ukończenia szkoły pomaturalnej lub policealnej, lub
2. tytuł robotnika wykwalifikowanego lub równorzędny w zawodzie, którego będą nauczać, i co najmniej czteroletni staż pracy w zawodzie, którego będą nauczać, oraz:
   a) świadectwo ukończenia liceum ogólnokształcącego, liceum zawodowego, liceum technicznego, liceum profilowanego, uzupełniającego liceum ogólnokształcącego lub
   b) świadectwo ukończenia technikum, branżowej szkoły II stopnia i technikum uzupełniającego, kształcących w innym zawodzie niż ten, którego będą nauczać, lub
   c) świadectwo ukończenia średniego studium zawodowego, lub
3. dyplom ukończenia studiów:
   a) na kierunku odpowiednim dla zawodu, którego będą nauczać, oraz co najmniej dwuletni staż pracy w zawodzie, którego będą nauczać, lub
   b) na innym kierunku niż odpowiedni dla zawodu, którego będą nauczać, oraz co najmniej czteroletni staż pracy w zawodzie, którego będą nauczać, lub
4. tytuł zawodowy w zawodzie, którego będą nauczać, lub w zawodzie pokrewnym do zawodu, którego będą nauczać, i co najmniej sześcioletni staż pracy w zawodzie, którego będą nauczać, oraz świadectwo ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej lub branżowej szkoły I stopnia, lub
5. tytuł mistrza w zawodzie, którego będą nauczać, lub w zawodzie wchodzącym w zakres zawodu, którego będą nauczać.

Gdzie można odbyć takie szkolenia?

Podmiotami uprawnionymi do organizowania kursu pedagogicznego dla instruktorów praktycznej nauki zawodu są:

• publiczne i niepubliczne: placówki kształcenia ustawicznego, centra kształcenia zawodowego, umożliwiające uzyskanie i uzupełnienie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych, wymienione w art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 roku Prawo oświatowe,
• publiczne i niepubliczne placówki doskonalenia nauczycieli, wymienione w art. 2 pkt 9 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 roku Prawo oświatowe,
• osoby prawne i fizyczne prowadzące działalność oświatową, wymienioną w art. 170 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, obejmującą prowadzenie kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych, którym kurator oświaty zatwierdził program prowadzenia kursu.

Kto sprawuje nadzór nad praktykantem podczas zajęć praktycznych? Czy warsztaty są sprawdzane z poprawności przeprowadzania zajęć praktycznych?

Szkoła kierująca uczniów na praktyczną naukę zawodu nadzoruje realizację programu zajęć praktycznych zgodnie z zapisami §8 rozporządzenia MEN z dnia 22 lutego 2019 r w sprawie praktycznej nauki zawodu.

Czy warsztaty otrzymują wynagrodzenie za przyjęcie ucznia na zajęcia praktyczne?

Zgodnie z dyspozycją art. 121 ustawy Prawo Oświatowe szkoły prowadzące kształcenie zawodowe, z wyjątkiem szkoły artystycznej, przekazują podmiotom przyjmującym uczniów na praktyczną naukę zawodu (zajęcia praktyczne i praktyki zawodowe) na podstawie umowy szkoły z tym podmiotem, wynikające z tej umowy środki finansowe umożliwiające uczniom odbycie praktycznej nauki zawodu.

Pracodawcom, którzy zawarli z młodocianymi pracownikami umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego, przysługuje dofinansowanie kosztów kształcenia zgodnie z zasadami określonymi w art. 122 ustawy Prawo Oświatowe.

Czy uczniowie otrzymują wynagrodzenie za swoją pracę?

Stosowanie do zapisu §19 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania młodocianemu pracownikowi w okresie nauki zawodu przysługuje wynagrodzenie obliczane w stosunku procentowym do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale, obowiązującego od pierwszego dnia następnego miesiąca po ogłoszeniu przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej “Monitor Polski”.

Stosunek procentowy wynagrodzenia, o którym mowa powyżej, wynosi:

• w pierwszym roku nauki – nie mniej niż 5%;
• w drugim roku nauki – nie mniej niż 6%;
• w trzecim roku nauki – nie mniej niż 7%.

Jak wygląda program nauczania zawodu mechanika, elektromechanika i blacharza samochodowego?

Zgodnie z zapisami art. 22a ustawy o systemie oświaty w przypadku szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe, z wyjątkiem szkoły artystycznej, nauczyciel lub zespół nauczycieli prowadzących kształcenie zawodowe w danym zawodzie przedstawia dyrektorowi szkoły program nauczania tego zawodu.

Przykładowy programy nauczania dla wskazanych zawodów znajdują się na stronie https://www.ore.edu.pl/2019/08/programy-nauczania-zawodu-2019/