Nie od dziś wiadomo, że na nasze samopoczucie i co za tym idzie, nasze zdolności motoryczne, duży wpływ ma odpowiedni komfort termiczny i jakość powietrza, którym oddychamy. Od dawna odkażanie i dezynfekcja układów klimatyzacji i samego pojazdu zyskuje dodatkowe znaczenie, mogące mieć wpływ na nasze zdrowie. Na rynku motoryzacyjnym od dawna sprzedawane są urządzenia do ozonowania. Przyjrzyjmy się bliżej tej metodzie w świetle nowych przepisów, obowiązujących od 1 lipca 2024 r., potwierdzających rejestrację ozonu jako substancji biobójczej na terenie Unie Europejskiej.

Zagrożenia płynące z układu klimatyzacji

Jak już wiemy, układ klimatyzacji nie jest bezobsługowy. Sam układ oraz kanały dolotowe trzeba regularnie czyścić i dezynfekować. Często nie zdajemy sobie sprawy, jak poważne konsekwencje niesie za sobą zła obsługa (lub jej brak) i przekonujemy się o tym dopiero wtedy, gdy poczujemy nieprzyjemny zapach, dochodzący z kratek nawiewu lub w skrajnych przypadkach bezpośrednio z wnętrza samochodu. Jest to spowodowane wytworzeniem się na elementach układu pleśni, bakterii i grzybów. Najczęstszym miejscem, gdzie powstaje takie skupisko drobnoustrojów jest parownik, który pochłania ciepło z wnętrza pojazdu, a będąc zabudowanym głęboko pod deską rozdzielczą, oferuje idealne warunki dla rozwoju tychże organizmów. Tak zabrudzony parownik generuje nieprzyjemny zapach, a przepływające przez niego powietrze, przenosi go wraz ze szkodliwymi mikroorganizmami do wnętrza pojazdu, co powoduje dyskomfort w podróży i może być przyczyną rożnych chorób. Najczęściej występujące zagrożenia związane z zanieczyszczonymi systemami klimatyzacji to: alergie, zapalenie dróg oddechowych, wirusy (gronkowiec), astma oskrzelowa, tularemia czy bakteria Legionelli, która może prowadzić nawet do choroby zwanej Legionellozą w konsekwencji ostrego zapalenia płuc i śmierci. Całkiem niedawno setki przypadków mieliśmy niestety również w Polsce, z których kilkanaście zakończyło się niestety zgonami. Swoją przydatność ozon potwierdził również w czasie pandemii, gdzie był często używany do dezynfekcji pomieszczeń, ambulansów czy nawet szpitali zwalczając cząstki Covid-19. Podsumowując, najlepszym środkiem zapobiegawczym przed narażeniem się na zachorowanie jest utrzymanie układu klimatyzacji i wnętrza pojazdu w odpowiednim stanie technicznym i dbanie o jego czystość.

Czym jest ozon?

Ozon, czyli ,,aktywny tlen’’, jest gazem, który dociera w każde nawet najtrudniej dostępne miejsca wewnątrz pojazdu i układu klimatyzacji. Ozon posiada silne właściwości odkażające, mocniejsze od chloru. W środowisku naturalnym tlen występuje jako wszystkim znany związek O₂ (ze względu na jego dwuwartościowość) i jest związkiem trwałym. W przypadku ozonu związek ten jest niestabilny i szybko rozpada się na dwie cząsteczki O₂ i O. Pojedynczy wolny atom tlenu jest bardzo aktywny i błyskawicznie łączy się z innymi substancjami, wywołując proces powszechnie zwany utlenianiem. Ze względu na duży potencjał utleniający, ozon może łączyć komórki bakteryjne i duże cząsteczki niezbędne do życia wielu bakterii, drożdży, pleśni i wirusów. Ta cecha ozonu jest szeroko wykorzystywana w procesach dezynfekcji wody pitnej, ścieków czy też szeroko rozumianych środków transportu i pomieszczeń medycznych oraz klimatyzacji w pojazdach.

Skuteczność ozonowania

Wiele pytań pojawiło się na temat samej skuteczności działania ozonu w walce z drobnoustrojami, a w szczególności z wirusami. W kwestii samego koronawirusa COVID-19, wywołanego przez SARS-CoV2, nie przeprowadzono szczegółowych badań. Niszczące działanie ozonu zostało już jednak naukowo potwierdzone i zbadane w przypadku innych wirusów z rodziny RNA i otoczkowych jak np. opryszczka (HSV), Żółta Febra (YFV), polio (PV), grypa, grypa typu H3N2, rotawirus (RV), jak również należącego do grupy mysich koronawirusów M-Cov oraz wielu bakterii oraz grzybów.

Choć dokładny mechanizm działania nie został rozpoznany, przypuszcza się że silne właściwości utleniające ozonu powodują uszkodzenie makromolekuł, między innymi membrany wirusów, otoczki proteinowej, kwasów nukleidowych oraz samego RNA. Jak możemy zaobserwować na wykresach powyżej, prawie całkowita (ok 96%) dezaktywacja przy stężaniu 10 ppm następuje w ciągu ok 20 min.

Magneti Marelli przeprowadziło badania biobójcze w celu potwierdzenia skuteczności wytwarzanego przez urządzenia ozonu na grzyby, wirusy oraz bakterie. Wyniki potwierdzające skuteczne działanie ozonu przedstawiamy poniżej.

Jaki ozonator wybrać?

Na rynku jest sporo urządzeń opartych zazwyczaj na dwóch technologiach – płytkach ozonowych lub celach ozonowych. Trwałość, jakość i konieczność regularnego czyszczenia tych pierwszych powoduje, że solidnym i polecanym rozwiązaniem są ozonatory oparte na celach (tubach ozonowych). Zaletą tego rozwiązania jest również możliwość podpięcia przewodu i doprowadzenia strumienia ozonu punktowo w dane miejsce np. parownik. Również żywotność samej celi jest dłuższa niż płytki i wynosi od 5000 do 8000h. Istotną wartością, na którą trzeba zwrócić uwagę jest właśnie wydajność urządzenia, wyrażona zazwyczaj w mg lub g na h. Musi być wystarczająca, ale też nie zbyt duża – dobrana odpowiednio do kubatury pomieszczeń roboczych. Dla pojazdu osobowego będzie to ok. 3-7 m3, dla auta dostawczego (np.karetki) od 10 do 16 m3, a dla np. autobusu kilkadziesiąt m3.

Takimi konstrukcjami są między innymi ozonatory MX 4000 o wydajności 5000 mg/h lub M-MX PRO o wydajności 15000 mg/h ,dodatkowo wyposażony w drukarkę. Producenci prześcigają się obecnie w podawaniu coraz większych wartości produkowanych przez urządzenia, choć tak duże nie są wymagane do odkażania pojazdów. Warto więc zainwestować w urządzenia, gdzie wydajność jest potwierdzona.

Wydajność ozonatora M-MX 4000 została potwierdzona badaniami:

Zalecane stężenie robocze powinno wahać się w przedziale 1-5 ppm. Trzeba pamiętać, że ozon jest również bardzo niebezpieczny i dopuszczalna dawka dla człowieka przy ekspozycji 8-godzinnej to 0,01ppm, a stężenie 10-15 ppm jest niebezpieczne dla zdrowia ludzkiego. Biorąc również pod uwagę, że okres rozpadu cząsteczek to ok. 20-30 min, po każdym zabiegu zalecana jest wentylacja pomieszczenia, co najmniej 30 minutowa. Niebagatelną rolę odgrywa tu temperatura – im wyższa, tym rozpad cząsteczek szybszy, dlatego też zalecane środowisko pracy to nie więcej niż 25 stopni C. Większa będzie powodować szybszą destrukcję cząsteczek, co nie pozwoli na uzyskanie odpowiedniego stężenia ozonu. Interesującym rozwiązaniem może tu być dynamiczny pomiar stężenia wraz z wydrukiem, który wykonuje M-MX PRO. Po osiągnięciu odpowiedniej wartości urządzenie wyłącza się cyklicznie, żeby utrzymać odpowiedni poziom, a na wydruku pojawia się zmierzone stężenie. Różne technologie wytwarzania ozonu przedstawiono poniżej.

Nowe przepisy biobójcze

Zgodnie z rozporządzeniem nr 2023/1078, ozon wytwarzany z tlenu został zatwierdzony jako substancja czynna w grupach produktowych PT 2 PT4 PT5 oraz PT11 z dniem 01.07.2024 r

Co to oznacza dla przeciętnego użytkownika ozonatora?

Po uprawomocnieniu się decyzji od dnia 1.07.2024, na rynku Unii Europejskiej można wprowadzać do obrotu, jak również używać tylko urządzenia mające zarejestrowany ozon jako substancję aktywną. Przepis dotyczy samej substancji aktywnej i procesu jej wytwarzania, co za tym idzie również urządzenia zakupione wcześniej i użytkowane już w warsztatach po upływie okresu karencji 180+180 dni, licząc od 1.07.2024 będą wymagały certyfikatu rejestracji, jeżeli nadal mają być używane do wytwarzania ozonu. Magneti Marelli uzyskało pozwolenie narodowe nr 9853/24 oraz jest w trakcie rejestracji europejskiej, która pozwala na sprzedaż i wprowadzanie do obrotu urządzeń w przyszłości. Warto więc przy planowanej inwestycji w ozonator uwzględnić posiadanie pozwolenia, co pozwoli uniknąć możliwych kar i wycofania urządzenia z użytkowania.

Jakie konsekwencje grożą za użytkowanie i wytwarzanie ozonu niezgodnie z przepisami?

Organy nadzoru które będą kontrolować legalność urządzeń oraz ich wprowadzania do obrotu to przede wszystkim lokalny sanepid ale również:

1. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych – wydawanie pozwoleń i pozwoleń na obrót, prowadzenie wykazu pozwoleń i ewidencji zatruć, punkt informacyjny.
2. Państwowa Inspekcja Sanitarna – udostępnianie na rynku i stosowanie, wprowadzanie do obrotu wyrobów i substancji czynnych przeznaczonych do stosowania w produktach biobójczych w działalności zawodowej (producenci, importerzy, hurtownie, sklepy, szpitale, przychodnie, inne placówki ochrony zdrowia (opiekuńczo-lecznicze), zakłady produkujące i przetwarzające żywność, zakłady produkujące leki i kosmetyki, zakłady chowu i hodowli zwierząt).
3. Wojskowa Inspekcja Sanitarna – wprowadzanie do obrotu wyrobów i substancji czynnych przeznaczonych do stosowania w produktach biobójczych na terenach jednostek organizacyjnych podległych MON, w rejonach zakwaterowania przejściowego jednostek wojskowych oraz w stosunku do wojsk obcych przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz przemieszczających się przez to terytorium.
4. Państwowa Inspekcja Pracy – nadzór i kontrola przestrzegania przepisów ustawy przez pracodawców.
5. Państwowa Straż Pożarna – właściwe oznakowanie miejsc składowania produktów.
6. Inspekcja Handlowa – oznakowanie opakowań jednostkowych produktów i wyrobów w sprzedaży hurtowej i detalicznej.
7. Inspekcja Ochrony Środowiska – postępowanie z opakowaniami po produktach i substancjach czynnych oraz w zakresie postępowania z produktami i substancjami czynnymi, które stały się odpadami.

Jakie kary mogą grozić za nieprzestrzeganie przepisów?

1. Udostępnianie na rynku produktu bez pozwolenia, bez pozwolenia na obrót lub dostawca zawartej w nim substancji czynnej nie znajduje się w wykazie – grzywna, kara ograniczenia wolności albo kara pozbawienia wolności do lat 2.
2. Wprowadzanie do obrotu lub udostępnianie na rynku produktu niewłaściwie opakowanego lub nieoznakowanego – grzywna.
3. Wprowadzanie do obrotu niezgodnie z przepisami wyrobu poddanego działaniu produktu biobójczego – grzywna.
4. Reklamowanie produktu niezgodnie z przepisami – grzywna.
5. Nieprzechowywanie w odniesieniu do procesu produkcji odpowiedniej dokumentacji lub nieprzechowywanie próbek serii produkcyjnych produktu – grzywna.
6. Udostępnianie na rynku produktu zawierającego informacje niezgodne z oznakowaniem wprowadzonego do obrotu produktu – grzywna.
7. Nieprzekazywanie w terminie informacji o zmianie dostawcy – grzywna.
8. Nieprzekazywanie przez dostawcę wyrobu konsumentowi, na jego wniosek, informacji na temat produktu, którego działaniu poddany został ten wyrób – grzywna

Podsumowując, przed odkażaniem przy pomocy ozonu stają nowe wyzwania, którym Magneti Marelli postanowiło sprostać. Rejestracja ozonu jako substancji biobójczej potwierdziła jego wysoką skuteczność, ale zarazem nałożyła pewne regulacje związane z jego użytkowaniem oraz obrotem.